MALADAPTIVE DAYDREAMING (UYUMSUZ HAYAL KURMA-GÜNDÜZ DÜŞÜ)

Hatırlayabildiğim kadar uzun zamandır hayallerde kayboldum […] Bazı hayaller tanıdığım insanları içerir […] Diğerleri beni hiç içermez […] Bu hayaller genellikle hikayeler olma eğilimindedir—[…] beni güldürme ve ağlatma yeteneğine sahip gerçek duygu, genellikle mutluluk ya da üzüntü […] Hayatımın her şey kadar önemli bir parçası; Hayallerimle baş başa saatler geçirebilirim […] Sınıfta konsantre olmam, uyumam ya da kafamın dışındaki dünyada biraz huzur bulmam gerektiğinden, çoğu zaman zihnimi kapatamıyormuşum gibi hissediyorum [… ] Koşmak, yürümek ve araba kullanmak, hayal kurmada oturmaktan veya yatmaktan daha etkilidir ve bazen hayal kurarken odamın zemininde adım adım ilerliyorum. Bu eylemler istem dışı değildir; Onları yaptığımı biliyorum ve istediğim zaman yapmayı bırakabilirim.”
20 yaşındaki kız öğrencinin anlatımı

Hayal kurma, pek çok karakter ve ayrıntılı olay örgüsüne sahip karmaşık bir iç dünyayı içerir. Hayal kurmanın bağımlılık yapan veya zorlayıcı bir yönü vardır, ancak kişi bunun içsel bir fantezi dünyası olduğunu anlar ve fanteziyi dış gerçeklikle karıştırmaz. Fakat kurulan bu hayaller bizi gerçeklikten alıkoymaya, gerçekliğe ilgimizin kesilip hayal dünyamızda daha çok vakit geçirmemize sebep olduğunda çeşitli psikolojik sorunlar ortaya çıkabilir.

MALADAPTIVE DAYDREAMING (UYUMSUZ HAYAL KURMA) NEDİR?

Uyumsuz hayal kurma terimi, 2002 yılında klinik psikolog Dr Eli Somer tarafından geliştirilmiştir. 6 hastayla yaptığı bir çalışmada ortaya atılmıştır. Henüz The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, (DSM-5-TR’de) bulunmamasına rağmen birçok psikologca kabul görmüş ve ortaya atıldığından beri birçok insanın kendisiyle özdeşleştirdiği belirtileri bulunan bir terimdir.

Eli Somer’ın tanımına göre; Maladaptive Daydreaming, sosyal, mesleki ve akademik performansı engellediği için sıkıntıya yol açan sürükleyici ve bağımlılık yaratan bir hayal gücü aktivitesidir.

Günümüzde yaygın olarak kullanılmasa da birçok ruh sağlığı uzmanı tarafından dile getirilmeye başlanmıştır. Bu uzmanlardan biri de klinik psikolog Azizi Marshall’dır.

“Maladaptive daydreaming is when an individual spends a disproportionate amount of time daydreaming, becoming engrossed in their imagination to the point it interferes with their day-to-day life, this type of daydreaming can become an unhealthy and maladaptive coping skill.”

“Uyumsuz hayal kurma, bir kişinin aşırı miktarda zamanı hayal kurmaya harcaması, günlük yaşamlarına müdahale edecek kadar hayal gücüne kapılmasıdır. Bu tür hayal kurma, sağlıksız ve uyumsuz bir başa çıkma becerisine dönüşebilir.”
Azizi MARSHALL

Bu hayaller isteyerek veya istemeyerek gerçekleşebilir, ancak çoğu durumda olup bitenler üzerinde bir miktar kontrolünüz vardır. Somer, “Genellikle insanlar hayal kurmayı nasıl etkinleştireceklerini ve durduracaklarını biliyorlar” diyor. Yine de, bazı hayalperestlerin karışık bir doğası vardır ve bu da hayallerin istemsizmiş gibi hissettirmesine neden olabilir, diye açıklıyor. Somer, yalnızlık, koşma, araba kullanma veya belirli bir müziği duyma gibi bazı durumların hayal kurmayı tetikleyebileceğini söylüyor. Ayrıca, uyumsuz hayalperestler, hayal dünyasına girmek için genellikle bir tür hareketi (sallama, ilerleme veya bir şeyi döndürme) gerçekleştirir veya müzik çalar, diye ekliyor.

Uyumsuz hayaller saatlerce sürebilir ve bunlara yatkınsanız, kendinizi bütün bir günü bu karmaşık hikayeler hakkında düşünerek geçirdiğinizi fark ederken bile bulabilirsiniz, diyor. Kulağa trans gibi geldiğini söyleyen Dr. Somer bu yoğun gündüz rüyasına odaklanmayı “kendi kendine hipnoz veya trans durumuna geçmeye” benzeterek “Tamamen haksız değilsiniz” diyor.

MALADAPTIVE DAYDREAMING NEDENLERİ VE BİRLİKTE SEYREDEN HASTALIKLAR

Dissosiyasyon ve travma bozukluğu uzmanı olan ve bu davranışı araştıran Colin Ross, uyumsuz hayal kurma hakkında araştırmalar sınırlıdır (bu nedenle DSM-5’de yoktur) ancak bunun arkasında ne olabileceğine dair birkaç teori vardır. Dr. Ross, genellikle anksiyete, depresyon, obsesif-kompulsif bozukluk, dissosiyatif bozukluklar ve travma sonrası stres bozukluğu gibi diğer akıl sağlığı koşullarıyla bağlantılı olduğunu ekliyor. “Genellikle, dayanılmaz duygu ve çatışmalardan, boşluktan, stresli dış koşullardan veya çözülmemiş travmadan bir kaçış sağlar.” Ross tarafından 2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre, bir hayalden çıkıp gerçeklikle karşılaştığınızda canınız yanabilir, bu durum depresyonu daha da kötüleştirebilir ve daha fazla hayal kurma isteği uyandırabilir.

“Zihin, bazen, öyle bir darbeyi işler ki onu kendi izolasyonunda gizler. Bazen, gerçeklik sadece acıdır ve bu acıdan kaçmak için, zihin, gerçekliği terk etmek zorunda kalır.”
Patrick Rothfuss

Tahmin edeceğiniz gibi, bu hayallere kapılmak ve onları tekrar tekrar ziyaret etmek kolaydır çünkü bu hayalde yaşamak, özellikle de yaşamakta olduğunuz hayattan bir kaçış söz konusu olduğunda, ödüllendirici ve keyifli hissettirebilir. Ancak hayal kurarak çok fazla zaman geçirerek yaşam deneyimlerini kaçırabilir, işte veya okulda sorun yaşayabilir ve bu davranışa neden olabilecek altta yatan sorunları ele almaktan kaçınabilirsiniz – işte o zaman endişelenecek bir neden vardır, diye açıklıyor Dr. Somer. “Çok ödüllendirici olan herhangi bir davranış veya madde gibi, potansiyel olarak bağımlılık yapar” diye ekliyor.

Uyumsuz hayal kurmada en sık görülen eştanı biçimleri bir çalışmada, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (%76,9), anksiyete bozuklukları (%71,8), majör depresif bozukluk (%56,4) ve obsesif-kompulsif bozukluk (OKB; %53,9) dir. Şu anda, bu alanda çalışma yapan uzmanların bunların neden en yaygın eştanı biçimleri olduğunu açıklayan bir teorileri yoktur. Uyumsuz hayal kuran bireylerin bir alt kümesinde, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belki de çok fazla dikkatin hayallere ve iç dünyaya çevrilmesinin bir sonucudur. Bu noktada, bunlar resmi teoriler değil, sadece klinik gözlemler ve düşüncelerdir.

Bazı araştırmalarda uyumsuz hayal kurma davranışına dissosiyatif belirtilerin eşlik ettiği görülmüştür. Dissosiyatif bozukluklar, tıbbi bir rahatsızlığa bağlı olmaksızın bellek, algı, bilinç ve kimlik gibi alanlarda bir çözülme veya dağılmayı ifade etmektedir ve alt tiplerine göre gerçeklikten hatta kendi kimliğinin veya bedenin gerçekliğinden kopuşu göstermektedir. Bu noktada aşırı hayal kurma davranışı, yoğunluğuna bağlı olarak gerçeklikten kopuş ile dissosiyatif belirtilerin ortaya çıkmasında etkili bir faktör olarak değerlendirilebilir.

Belirtileri

Maladaptive daydreaming, psikiyatrik tanı kitabı DSM-5’in sınıflandırmasında yer almamasına rağmen aslında Davranışsal Bağımlılıklar adı verilen başlık altına listelenebilecek belirtilere sahiptir.

Bu kişilerin kurdukları hayaller genellikle dizi veya kitap kurgusu gibi detaylı bir kurgu içermektedir.
Hayallerini sürdürmeye ve uzun süreli hayal kurmaya yönelik karşı konulamaz bir istek duyarlar.
Hayal kurarken jest ve mimiklerini kullanabilirler.
Hayal kurarken konuşabilirler veya fısıldayabilirler. (Jest, mimik ve konuşma gibi yönleriyle aslında hayalin içinde gibi yaşamaları söz konusudur.)
Bu kişiler günlük hayatta karşılarına çıkan müzik, ses, görüntü gibi en ufak bir uyarıcıdan etkilenerek hayal kurmaya başlayabilirler.
Yaptıkları aktivitenin yalnızca hayal kurmak olduğunun farkında olmalarına rağmen hayalden kopup günlük hayata dönmekte güçlük çekerler.
Günlük hayata dönmekte güçlük yaşamaları, günlük hayattaki sorumluluklarını yerine getirememelerini de sağlar.
Gün içinde olduğu gibi gece de hayal kurdukları için uyumakta güçlük çekerler.
Hayal kurmaya vakit ayırdıkları ama kopamadıkları için pişmanlık ve suçluluk duyarlar

ÖLÇÜTLERİ

5 faktör hayal kurma davranışının normal düzeylerden çıktığını ve günlük hayatla uyumsuzluk yaratan bir şekil aldığını anlamak için oldukça önemlidir:

Yoğunluk
Karmaşıklık
Süre
İstek
Kopukluk

Yoğunluk

Hayalperestler diyebileceğimiz maladaptive daydreamerlar, hayallerini oldukça yoğun temalarda oluştururlar. Oldukça canlı ve ayrıntılı hayallere sahiptirler.

Karmaşıklık

Tıpkı bir dizi veya filmdeki gibi adeta senaryosu, kurgusu ve oyuncuları olan hayaller kurabilirler.

Süre

Süre sınırları yoktur. Diğer insanlar gibi yatmadan önce hayal kurup hayalin bilinmeyen bir noktasında uykuya dalmazlar. Kurdukları hayaller için ciddi mesai harcarlar. Saatlerce hayal kurabildikleri gibi günlerce hayallerine kaldıkları yerden devam edebilirler.

İstek

Bir müzik dinlerken alıp sizi başka bir yere götürebilir, anılarınız aklınıza düşebilir ve kendinizi hayallere dalmış şekilde bulabilirsiniz. Hayal kurma bağımlılığı yaşayan kişiler, tıpkı bir ihtiyaç doğmuşçasına hayal kurmaya kasıtlı olarak başlayabilirler.

Kopukluk

Hayal kurma bozukluğu olan kişiler, çevrelerinde olup bitenden habersiz yaşayabilirler. Dünyayla bağlantılarını kesecek kadar güçlü hayaller kurup kopukluk yaşayabilirler. Bu kopukluk esasında travma, anksiyete, depresyon veya istismar öykülerinde kişilerin savunma ve baş etme mekanizması olarak kullandığı dissosiyasyona benzemektedir.

BİR MALADAPTIVE DAYDREAMING HASTASININ KISA HİKAYESİ

Uyumsuz hayal kurmayla ilgili deneyimini paylaşan ve çocukluğundan beri uyumsuz hayal kurma ile mücadele eden bir içerik yaratıcısı olan Allie Priestley hayal kurmasının, bir Hıristiyan tarikatında büyümekle ve teşhis edilmemiş otizm ve DEHB ile mücadeleyle ilişkili çocukluk travmasıyla bağlantılı olduğunu düşünüyor. 34 yaşındaki Priestley, “Beynimi, otizmimi veya neden dünyayla baş edemediğimi anlamadım” diyor.

Priestley hayal kurması hakkında “birdenbire ortaya çıktı ve ben bunu kontrol edemedim” diyor. “Ama yaşlandıkça, lisede olduğu gibi, son derece kasıtlı hale geldi.” Kendini tipik olarak bir tür romantik ilişki veya son derece ünlü ve başarılı olmayı içeren canlı hayallerine kaptırmak için hasta numarası yaparak evde kaldığını söyleyen Priestley “Hayal kurmak, hayatta olmakla başa çıkmama yardımcı oldu” diyor ve hayal kurmanın “gerçek dünyada olmaktan daha iyi” hissettirebileceğini ekliyor. (Diğer pek çok kişi gibi, o da hayallere dalmasına yardımcı olmak için müziği ve bazen TV şovlarını kullandığını ekliyor.)

O zamanlar yaşadıklarının bir adı olduğunu bilmediğini ve yoğun bir utanç duyduğunu söyleyen Priestley “Kesinlikle deli olduğumu düşündüm” diyor.

Peki Neden DSM’de Yok?

Yeni bir akıl sağlığı bozukluğunu DSM’ye dahil etmek, önceden belirlenmiş yönergeleri karşılamak için çok araştırma gerektirir. “Uyumsuz hayal kurma konusundaki bilimsel literatür istikrarlı bir şekilde büyüyor ve farklı dil ve kültürlerden çok sayıda örnek içeriyor. Uyumsuz hayal kurma hakkında çeşitli farklı istatistikler yayınlandı – ancak literatürün Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından belirlenen yeni bir bozukluğun gereksinimlerini karşılaması için daha fazla çalışma gerekiyor, “diye açıklıyor Dr. Ross.

Dr. Somer “oraya gidiyoruz” diyor. DSM’nin gelecekteki bir versiyonuna dahil olmak, düşündüğümüzden daha yakın olabilir ve bu da pek çok insanın deneyimlediği bir fenomen için daha fazla doğrulamaya yol açabilir.

16 sorudan oluşan ve 2016 yılında Eli Somer, Jayne Bigelsen, Jonathan Lehrfeld and Daniela Jopp tarafından hazırlanan maladaptive daydreaming testi http://traumadissociation.com/mds

Kaynakça

https://prcp.psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.prcp.20190050

https://patient.info/news-and-features/is-maladaptive-daydreaming-a-sign-of-mental-illness

https://psychcentral.com/health/maladaptive-daydreaming#definition

https://terappin.com/blog/maladaptive-daydreaming