TAKLİTLERİNDEN SAKININIZ

Konuk yazarımız Serpil Erkul’a sevgilerimizle…

Tağşiş, “Ürünlere temel özelliğini veren öğelerin ve besin değerlerinin tamamının veya bir bölümünün mevzuata aykırı olarak çıkarılması veya miktarının değiştirilmesi veya aynı değeri taşımayan başka bir maddenin, o madde yerine aynı maddeymiş gibi katılması; gıda maddesinin mevzuata veya izin verilen özelliklerine aykırı olarak üretilmesi hali; bir şeye yabancı bir şey karıştırarak saflığını bozma; katıştırma” şeklinde tanımlanmaktadır. Kısaca gıda maddelerinin mevzuata veya izin verilen özelliklerine aykırı olarak üretilmesi halini ifade eder.

Tağşişle bir ürünün doğal içeriğine yabancı veya ucuz bir madde ekleyerek ve içeriğindeki değerli bir bileşenin bir kısmını veya tamamını değiştirerek haksız kazanç sağlanır. Kaliteli ürünler maliyeti düşürecek şekilde daha az kaliteli ürünler ile karıştırıp satışa sunulur. Bal, et ve süt ürünleri, bitkisel yağlar, alkollü ve alkolsüz içecekler, çikolata, enerji içecekleri, kahve, şekerli ürünler ve baharatlar en çok tağşiş yapılan gıdalardır. 

Taklit; Gıda maddesinin ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin şekil, bileşim ve nitelikler itibariyle kendisinde olmayan özelliklere sahip gibi veya başka bir ürünün aynısıymış gibi göstermektir. Meyve şurubunun üzüm pekmezi olarak pazarlanması, yine bitkisel kökenli bir yağın aromalarla ve katkı maddeleri ile tereyağına benzetilerek tereyağı olarak satılması tipik taklit örnekleridir.

Gıda koruma ve gıda güvenliği perspektifinden taklit ve tağşiş, gıda dolandırıcılığının bir alt kategorisi olarak ele alınmaktadır (Anonymous, 2019c). Ayrıca AB’de gıda dolandırıcılığı “Food Fraud is a type of crime” olarak tanımlanmakta ve suçun bir çeşidi olarak görülmektedir. Gıda dolandırıcılığı tağşiş ve taklit faaliyetlerini de içeren ancak bunun ötesinde gıda ürünleri ile ilgili vergi kaçırma, kaçakçılık gibi faaliyetleri de kapsayan daha geniş bir kavram olarak ta karşımıza çıkmaktadır

Gıdalarda yapılan taklit ve tağşiş tüketiciyi aldatmanın ve tüketici sağlığına yönelik tehdit oluşturmasının yanı sıra haksız rekabet oluşturarak haksız kazanç elde edilmesine neden olan, hem sağlık hem de ticari ahlak açısından önlenmesi gereken bir hile durumudur. Ayrıca, gerek yurt içinde gerekse yurt dışında pazara sunulan ürünlerin hileli çıkması durumunda hem gıda üreten firmalar itibar kaybına uğramakta hem de Türkiye’ye söz konusu ürünlerin satışı konusunda alıcı ülkeler tarafından sınırlama getirilebilmektedir. Bu durum hem ülke ekonomisine zarar vermekte hem de Türkiye’de üretilen ürünlere duyulan güvenin kaybolmasına yol açmaktadır.

En sık karşılaşılan taklit-tağşişler

Taklit ve tağşiş örneklerine genel olarak bakıldığında natürel zeytinyağının kendi türevleriyle ve diğer bitkisel tohum ve meyve yağları ile karıştırılması yoluyla yapılmaktadır. Kırmızı et ve et ürünlerine kanatlı eti, tek tırnaklı eti, domuz eti gibi farklı hayvan türlerine ait etlerin karıştırılması, kodekse aykırı olarak bağ doku (kıkırdak, deri, sakatat) katılması, soya katılması söz konusu olabilmektedir. Süt ve süt ürünlerinde yoğurda nişasta, jelatin ve pektin eklenmesi, ürünün daha sert ve kıvamlı olmasını sağlamaktadır. Peynire bitkisel yağ ve nişasta katılması, süte farklı türlerin sütlerinin (keçi sütüne inek sütü ilavesi gibi) eklenmesi yoluyla taklit ve tağşiş yapılmaktadır. Bulgur üretiminde mevzuatta yasak olmasına rağmen boya kullanımı mevcuttur. Takviye edici gıdalara ilaç etken maddelerinin katılması yolu ile kişilerin hayatı ve sağlığının tehlikeye atıldığı görülmüştür. Ayrıca, çikolataya ilaç etken maddelerinin eklenmesi, fıstık tozuna bezelye ve boya karıştırılması, siyah çaya ve baharata mevzuatta yasak olan boya ilavesi gibi tağşişler de yapıldığı tespit edilmiştir.

Bu tür gıdaların tüketilmesi halinde tüketici maddi/manevi zarara uğramaktadır. Alerji sorunu olan tüketiciler kendi sağlıklarına zararlı olan bir mamulü bilmeden tükettiği için sağlık problemi yaşayabileceği gibi, bir malı ederinin çok üzerinde satın alarak maddi zarara uğramaktadır. Örneğin kırmızı et yerine daha ucuz olan beyaz et tüketimi ya da ürün içinde tek tırnaklı hayvan eti kullanımı gibi…

5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nun 31’inci maddesi uyarınca tağşiş ve taklit ürünlerin kamuoyunun bilgisine sunulabileceği hükme bağlanmış olup, Gıda ve Yemin Resmi Kontrolüne Dair Yönetmelik gereğince laboratuvar sonucu ile taklit ve tağşiş yapıldığı kesinleşen gıda ve yemi üreten/ithal eden firmanın adı, ürün adı, markası, parti ve/veya seri numarasının Tarım ve Orman Bakanlığı resmi internet sitesinde, Bakanlıkça kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır.

Alo 174 Gıda Hattı Nedir?

Gıda ürünlerinde yapılan taklit ve tağşiş tespitinde, tüketici şikayet ve ihbarları da denetimler kadar önemlidir. Bu nedenle Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından gıda güvenilirliğinin arttırılması amacıyla tüketicilerin gıda sahtekarlıklarını bildirmesi için Alo 174 Gıda Hattı adında bir şikayet hattı oluşturulmuştur. Tüketiciler telefon yoluyla 174’ü arayarak ya da internet sitesindeki canlı destek hizmetinden yararlanarak şikayetlerini bildirebilmektedir. Bildirilen şikayet sonrası ilgili yerlerde denetimler yapılıp sonuçlar mesaj yoluyla şikayetçiye iletilmektedir.

Kaynakça

Tarım ve Orman Bakanlığı resmi sitesi (www.tarim.gov.tr)

GIDALARDA TAKLİT ve TAĞŞİŞ Prof. Dr. Nevzat ARTIK Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü